Publiek geld, publieke verantwoordelijkheid: hoe conditionaliteit het Europese landbouwbeleid vormgeeft

Het debat over hoe Europa zijn boeren ondersteunt, staat centraal voor onze voedselzekerheid en milieugezondheid. Conditionaliteit vormt het hart van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Het klinkt misschien technisch, maar het is eenvoudig: het zijn de regels die boeren moeten naleven om betalingen onder het GLB te ontvangen. Deze regels koppelen publieke steun aan verantwoord landbouwbeheer en zorgen ervoor dat landbouw dierenwelzijn, volksgezondheid en het milieu beschermt. Met andere woorden: publiek geld brengt publieke verantwoordelijkheden met zich mee.

Conditionaliteit vormt de cruciale schakel tussen de miljarden euro’s aan belastinggeld die de landbouw ondersteunen en de verwachting dat boeren voldoen aan bepaalde standaarden die de samenleving ten goede komen — van het beschermen van dierenwelzijn tot het waarborgen van volksgezondheid en het beschermen van het milieu. Voor veel boeren, met name kleine boeren, worden deze regels echter vaak gezien als een administratieve last die hun dagelijkse werk complexer en duurder maakt.

Het verminderen van deze administratieve lasten is juist een van de doelstellingen van het GLB 2023–2027, en vormt het hoofddoel van de voorlopige politieke overeenkomst van 10 november tussen het Europees Parlement en de Raad om de administratieve lasten te verlagen, de betalingsregelingen te vereenvoudigen en de concurrentiekracht van boeren te vergroten via het GLB-vereenvoudigingspakket.

Hoe werkt conditionaliteit binnen het GLB?

Wanneer een boer zich aanmeldt voor GLB-steun, gaat hij akkoord met het naleven van twee hoofdcategorieën regels. De eerste, de regelgeving voortvloeiende beheerseisen (RBE’s), geldt voor alle boeren, ongeacht of ze GLB-betalingen ontvangen. Deze regels zijn gebaseerd op EU-wetgeving over zaken zoals dierenwelzijn, plantaardige en dierlijke gezondheid en milieubescherming.

De tweede categorie, goede landbouw- en milieucondities (GLMC’s), geldt alleen voor boeren die GLB-steun ontvangen. Hier ligt de nadruk op landbeheer: het beschermen van de bodemstructuur, voorkomen van erosie, handhaven van waterkwaliteit en het behouden van landschapselementen. Door het naleven van GLMC-normen dragen boeren bij aan de duurzaamheid en veerkracht van Europese landbouwgronden op lange termijn.

Wat gebeurt er als boeren niet voldoen? Conditionaliteit is niet optioneel. Wanneer boeren de RBE- of GLMC-eisen niet naleven, kunnen hun GLB-betalingen worden verminderd. De hoogte van de sanctie hangt af van de ernst of herhaling van de overtreding — bijvoorbeeld opzettelijke niet-naleving kan leiden tot een veel grotere korting. Deze sancties gelden niet alleen voor directe betalingen, maar kunnen ook invloed hebben op plattelandsontwikkelingsfondsen of sector-specifieke steun, zoals wijnsubsidies.

Hoe conditionaliteit is veranderd

Met het GLB 2023–2027 is conditionaliteit geactualiseerd om de regels flexibeler en makkelijker toepasbaar te maken, terwijl de milieudoelstellingen behouden blijven. Belangrijke vergroeningselementen, zoals bodembescherming, bufferstroken langs waterlopen, gewasrotatie en behoud van landschapselementen, zijn nu ingebouwd in de conditionaliteitsregels.

Ervaringen uit de eerste twee jaar van de nieuwe GLB-periode toonden dat boeren meer flexibiliteit nodig hadden. Inspecties zijn daarom verminderd en boerderijen kleiner dan 10-hectare zijn nu vrijgesteld van controles en sancties, wat het leven voor kleine bedrijven eenvoudiger maakt. Verschillende GLMC-normen zijn ook aangepast.

Bodembedekkingsregels kunnen nu flexibeler worden toegepast, gewasdiversificatie kan de strikte rotatievereisten vervangen, en niet-productieve landschapselementen zijn van verplicht naar vrijwillig gegaan, ondersteund via eco-regelingen. Daarnaast kunnen lidstaten tijdelijk de regels aanpassen bij extreme weersomstandigheden en mogen ze hun GLB-strategische plannen nu twee keer per jaar bijstellen, zodat ze beter kunnen inspelen op veranderende landbouw en klimaatcondities.

Waarom conditionaliteit belangrijk is

Conditionaliteit is belangrijk omdat het ervoor zorgt dat publiek geld daadwerkelijk publieke waarde levert. Aangezien het GLB wordt gefinancierd door belastinggeld, verwachten burgers terecht iets waardevols terug — schoner water, gezondere bodems, rijkere biodiversiteit en een landbouwsysteem dat het milieu respecteert. Conditionaliteit helpt deze resultaten te realiseren door ervoor te zorgen dat landbouw niet alleen voedsel produceert, maar ook bijdraagt aan bredere milieu en maatschappelijke doelen. Het bouwt bovendien vertrouwen op. Door te laten zien dat subsidies gepaard gaan met gedeelde verantwoordelijkheid, verandert conditionaliteit GLB-betalingen van simpele financiële steun in een partnerschap tussen boeren, belastingbetalers en het milieu.